Pleidooi voor risicovoller opvoeden
Goedenavond,
Weet u nog waar u was op 11 september 2001?
Ik was in Dresden. Baantjes aan het trekken in een zwembad. Ik was daar op Erasmusuitwisseling, tijdens mijn opleiding pedagogiek. Toen ik samen met een medestudente uit het zwembad kwam, zagen we overal de beelden op de televisieschermen. 3000 mensen dood. Vreselijk. Laat staan de vele 10.000 en families die in verdriet zijn achtergebleven.
En nadien nog eens naar schatting 1600 extra doden als gevolg van deze aanslagen… Iemand enig idee hoe dat kwam?
Het gaat om mensen die uit schrik de auto namen, in plaats van het veel veiligere vliegen… De angst nam op dat moment over van de ratio. We zijn terechtgekomen in een maatschappij waar vaak irrationele angst zegeviert. Je zou voor minder: het is continu economische crisis, Europa dreigt uit elkaar te vallen, je kan het eten niet meer vertrouwen, er lopen terroristen en pedofielen rond, het klimaat gaat om zeep en er is niemand – en zeker politici niet – die bij machte is om hier iets aan te doen… Uit recent onderzoek vrijgegeven door de CM blijkt dat 1/6 van de Vlamingen zeer angstig is
Maar waar zijn we dan toch zo bang van?
Het is toch vreemd eigenlijk:. Nu we minder sterven in het verkeer of door geweld, leven we langer en gezonder, ons voedsel is extreem gecontroleerd, er zijn nog nooit zoveel ontplooiingskansen geweest….. Kortom we leven in een wereld die nog nooit zo veilig is geweest, een wereld die nog nooit zo kansrijk is geweest en toch voelen we ons met de dag angstiger en onzekerder worden.
We kunnen niet meer om met risico’s.
Het zijn gouden tijden voor verzekeraars! Verzekeraar Achmea heeft bij wijze van grap een verzekeringsaanbod gedaan om je in te dekken tegen het einde van de wereld. … Er waren 10.000 mensen geïnteresseerd! Tienduizend… Dat is drie keer zoveel als de slachtoffers van 11 september 2001…
We kunnen niet meer om met risico’s. Het lot, toeval geluk en ongeluk zijn samen met God bij het vuil gezet.
Ik ben vader van 3 dochters. Daar bestaan zelfhulpgroepen voor…. En er bestaan wellicht ook zelfhulpgroepen voor kinderen wiens vader pedagoog is….Soit Mijn prachtige dochters Flore, 8 jaar, Lieze, 7 en Hasse 3 zijn vrije kinderen. Ze spelen en fantaseren erop los. Ons huis en tuin zijn groot genoeg voor hen. Helaas weten wij volwassene dat dat niet blijft duren. Voorbije week vroeg Flore of ze alleen met de fiets naar het speelpleintje mocht 2 straten verder. En ik wist het niet … ik was bang. Alleen de straat oversteken, met de fiets. Een speelplein waar ze ik weet niet wie allemaal kan tegen komen. Wil ik dat risico lopen?
Een probleem waar alle ouders mee zitten. Uit recent onderzoek blijkt dat de speelruimte van kinderen in de jaren ’70 1 km was rond het huis, in de jaren 90 250 meter en vandaag 25 meter.
En dat niet alleen. De vrijheid van kinderen is op twintig jaar tijd gehalveerd! Zowat alle gesprekken tussen ouders aan de schoolpoort gaan over de hobby’s van de kinderen. Ja ik heb die van mij op de muziekschool gestoken. Ja hij zingt heel mooi. Je weet maar nooit of hij er aanleg voor heeft. Het is wel een heel ‘rondgerij’ want hij doet ook nog voetbal, scouts en zwemles. Mij bekruipt dan het gevoel ‘shit’ ja ik zou ze ook nog naar de muziekschool moet sturen, je weet maar nooit…. Ik proef de angst – bij mezelf – om ze iets tekort te doen….
En daarbij hoe bewuster ouders zijn, hoe meer ze over opvoeding weten, hoe groter de opvoedingsonzekerheid. Schrik om fouten te maken, om het niet goed te doen.
En het gaat hier niet alleen om ouders. (…) Ik ben zelf voorzitter van het Mysterie van Onderwijs, een vzw die onderwijsinnovatie van onderuit wil stimuleren en ik ben ook zaakvoerder van Schoolmakers. Een coöperatie die scholen begeleidt van in de klas tot in de raad van bestuur. Ik zie quasi elke dag hoe de onzekerheid en angst voor falen een vreselijke druk legt op leerkrachten en schoolbesturen.
Vroeger was het op dat vlak veel eenvoudiger. Scholen en leerkrachten waren instellingen met gezag. Ik herinner me nog mijn lagere school en het eerste jaar in het college waarin een straf die ik kreeg, thuis nog eens verdubbeld werd. Ik heb mijn vingers krom geschreven.
In mijn laatste collegejaar stelde ik vast dat het oordeel van mijn leerkrachten en de school in vraag werd gesteld. Ouders trokken met hun kinderen naar de ‘Raad voor examenbetwistingen’ om beslissingen van de klassenraad ongedaan te maken. En met succes hé….
Sindsdien is het hek van de dam. In het hoger onderwijs zijn het aantal examenuitslagen die werden betwist tussen 2013 en 2014 met een derde gestegen. Het resultaat is dat scholen en leerkrachten veel energie stoppen in het ‘zich indekken’. Een hele administratie ontwikkelen om te bewijzen dat ze kwaliteit leveren of veel erger ‘risicovolle’ zaken gewoon niet meer riskeren omdat ze zich niet kunnen indekken.
Zo was ik onlangs getuige van een discussie in een technische school tussen een veiligheidscoördinator – ja tegenwoordig lopen die daar ook rond – en een team praktijkleerkrachten. De leerkrachten waren samen met hun leerlingen lastechniek aan het werken aan een boot. Het was de bedoeling om hun boot in het kanaal uit te testen. Maar dat was buiten de veiligheidscoördinator gerekend die zei dat hij het risico op zinken niet kon uitsluiten. En dat de leerlingen hier niet voor verzekerd zijn. Het resultaat: ontgoocheling bij leerlingen en leerkrachten. En de volgende keer het houden we het bij wat saaie, eenvoudige lasproefjes ….
En dat indekken neemt steeds hallucinantere vormen aan. Precies de loopgraven van Den Ijzer. Zo werd ik twee weken geleden gebeld door een journaliste van De Standaard. Ze vroeg wat ik ervan vond dat scholen hun uitstap naar Antwerpen hadden geannuleerd omdat er militairen aan de uitgang van het Centraal station staan. Ik bedacht in stilte dat dat misschien net een reden is om wél te gaan. De besparingen in het leger van de laatste 20 jaar – en ik kan het weten want mijn ouders zijn beide militairen – zorgen er straks voor dat onze kinderen geen militairen in het wild meer kunnen tegenkomen. Alleen bij Mme Tussaud. Maar dat zei ik niet…
Ik zei dat ik het absurd vind dat scholen – samen met of onder druk van een oudercomité – schrik hebben om kinderen bloot te stellen aan de verschijning van een militair. Laat ze voor mijn part samen poseren en maak er een thema van dat je kan bespreken in de klas en thuis. In de plaats van het te vermijden. En ja er bestaat altijd het risico dat een terrorist een bom laat ontploffen en dat je toevallig in de buurt bent, maar dat risico is in elk geval kleiner dan voor de schoolpoort door een auto omver gereden te worden.
De vraag die mij bezig houdt is: wat is het effect op onze kinderen van al dat risico vermijden? Wat voor een jongvolwassenen zijn we op die manier aan het kweken? Neem nu die jongeren die samen met hun leerkrachten enthousiast aan hun boot aan het bouwen zijn. Als zij straks niet meer mogen testen of hun boot waterdicht is en ook echt kan varen dan verdwijnt de noodzaak om perfect te lassen en hun werk netjes te verzorgen. ‘t Is toch niet voor echt…. Door ze in een superbeschermde schoolomgeving te houden en ze niet de kans te geven om te mislukken, ontneem je hen belangrijke leerkansen! Ze ontwikkelen niet de creativiteit om problemen die ze tegen komen innovatief aan te pakken. Je geeft ze ook niet de kans om de kick te ervaren om ondanks tegenslagen toch door te zetten en tot een resultaat te komen. Je ontneemt ze de kans om glorieus te falen en daardoor hun aanpassingsvermogen en veerkracht op te bouwen.
De wereld waarin we leven is er niet eenvoudiger op geworden. We staan voor complexe uitdagingen. We hebben nood aan nieuwe economische modellen, nieuwe technologieën, oplossingen om de klimaatsverandering aan te pakken, vlotte mobiliteit, nieuwe vormen van samenleven en beslissingen nemen,… We zullen met z’n allen meer en complexer werk moeten verzetten voor meer mensen door minder mensen.
En dat betekent dat we het juist moeten hebben van onze daadkracht, veerkracht en creativiteit!
En als we dan veerkrachtige, creatieve en daadkrachtige kinderen en jongeren willen, dan hebben ze op dat vlak sterke rolmodellen nodig. Ouders en zeker ook leerkrachten die hun nek uitsteken, onderwerpen op de agenda plaatsen omdat ze ervan overtuigd zijn dat ze belangrijk zijn. Leerkrachten die risico’s omarmen en tonen hoe je hiermee omgaat.
Vandaag is opvoeden te veel Curling. Curling is een sport waarbij een gladde steen over een ijspiste wordt geschoven. Ondertussen zijn er dan spelers die als een gek lopen poetsen met borstels over het ijs om de steen zo rimpelloos mogelijk naar het doel te begeleiden. Die poetsgekke spelers, dat zijn de opvoeders van vandaag!
Opvoeden mag weer meer gelijk voetbal of rugby zijn. Kinderen hebben geen poetsers nodig, ze hebben een coach nodig. Mannen en vrouwen die hun spelers buiten op ruw terrein leren omgaan met risico’s, nieuwe tactieken te bedenken om een spel te winnen maar vooral ook om heel veel fouten te mogen maken.
Risico’s zijn een geschenk voor al wie met opvoeding bezig is. De winst van onvoorzichtig gedrag is vaak verrassend en veel groter dan de winst van het vermijden van een risico. Waren mijn ouders 35 jaar geleden iets voorzichtiger geweest dan zou ik hier vandaag niet voor u staan….
Kinderen krijgen is ondanks het feit dat we het beter kunnen plannen, met allerlei testen kunnen nagaan of het kindje gezond is en kilo’s foliumzuur nemen altijd een risico. Het is springen met weinig garanties over of het je zal lukken om je kind zonder brokken te laten uitgroeien tot een ‘vol-wassene’. Ook voor professionals zoals leerkrachten is risico ‘part of the job’.
Ik daag iedereen uit om elke dag opnieuw te durven springen. In de sprong zit immers de kans op groeien. Geef die boodschap mee aan de kinderen.
Voor ik afsluit, geef ik nog graag drie tips mee om te durven springen.
Een: beeld je de landing in. Wat is mijn droomscenario? Wat levert springen op als alles goed gaat? Visualiseer de voordelen. Ik heb zelf een romantisch beeld waarbij ik mezelf zie zitten op een bankje met mijn vrouw Nele, oud en versleten, mijmerend over hoe gelukkig we zijn met ons 3e achterkleinkind. Dat beeld helpt mij om elke dag voor 100% te leven voor mezelf en mijn gezin.
Twee: Overdrijf! Ben ik persoonlijk heel goed in… J Het helpt om jouw worst case scenario, jouw nachtmerrie uit te vergroten. Ofwel stel je vast dat het allemaal nog meevalt en dat je evengoed kan springen. Ofwel stel je vast hoe belachelijk onwaarschijnlijk de nachtmerrie is. En dat helpt ook om te springen…..
Drie. Wees mild en heb vertrouwen. Vertrouw op de professionaliteit van de leerkracht, op de goede intentie van collega’s en ouders. Vertrouw op jezelf en op je eigen intuïtie. En als het misgaat, wees dan mild voor jezelf en de anderen. Enkel door fouten toe te laten, durven we stappen zetten.
Om het met de woorden van de Amerikaanse president Franklin Roosevelt te zeggen: The only thing we have to fear, is fear itself